Najpopularniejsze gatunki szczurów
Istnieje 68 rożnych gatunków szczurów. Najpowszechniejszymi spośród nich są szczur norweski oraz szczur śniady.
Szczur norweski
Inne nazwy szczura norweskiego
Szczur norweski znany jest też jako znany też jako szczur wędrowny, szczur kanałowy lub szczur brązowy.
Pochodzenie szczura norweskiego
Szczur norweski nie pochodzi jak sugerowałaby jego nazwa z Norwegii lecz z kontynentalnej części południowo-wschodniej Azji czyli z obszarów dzisiejszego Pakistanu, Indii, Bangladeszu, Indochin i południowych Chin.
Występowanie szczura norweskiego
Obecnie szczur norweski występuje w większości rejonów świata w tym zwłaszcza we wszystkich rejonach położonych w strefie klimaty umiarkowanego. Dzięki dużej odporności na niskie temperatury szczury wędrowne występują nawet na tak zimnych terenach jak północna Norwegia i Syberia. W cieplejszych miesiącach szczury wędrowne często pojawiają się poza zabudowaniami. Na terenach miejskich szczury często pojawiają się w miejscach zarośniętych, w pobliżu nasypów kolejowych oraz wzdłuż kanałów i innych cieków wodnych. Gniazda zakładane są przez szczury wędrowne w zaniedbanych częściach budynków na przykład pod gruzem lub w samodzielnie wykonanych przez nie norach. Szczury norweskie łatwo się wspinają. Mimo to rzadko pojawiają się one w wyższych partiach budynków. Trafiają do nich głównie przez przypadek. Na terenach wiejskich szczury spotykane są regularnie zwłaszcza na terenie zapewniających im stałe źródło pożywienia ferm drobiu.
Morfologia szczura norweskiego
Szczur norweski jest jednym z największych gatunków szczurów. Jest on znacząco większy i masywniejszy od szczura śniadego. Długość ciał osobników dorosłych wacha się od 165 do 280 milimetrów. Długość ogona wynosi od 135 do 220 milimetrów. Masa ciała szczurów wynosi zazwyczaj od 160 do 600 gramów, ale zdarzają się osobniki ważące nawet blisko kilogram. Pysk szczura norweskiego jest bardziej tępy niż jest to w przypadku szczura śniadego. Ogon jest krótszy od długości ciała i masywny. Barwa najczęściej brunatna z żółtawoszarym nalotem. Spód białawy. Nieliczne osobniki są czarne, białe lub kremowe.
Rozmnażanie się i rozwój szczura norweskiego
Osobniki szczura norweskiego żyjące na wolności zwykle żyją krócej niż rok, ale osobniki żyjące w niewoli dożywają nawet do trzeciego roku życia. Szczur wędrowny jest gatunkiem poliestralnym czyli gatunkiem w którym samice mają ruje częściej niż raz do roku. Cykl płciowy u samic szczura występuje ciągle bez żadnych przerw. Ciąża samicy szczura wędrownego trwa od 20 do 26 dni. W ciągu roku następuje od3 do 7 miotów. Najczęściej jest to 6 miotów. W jednym miocie rodzi się od 6 do 10 młodych. Usamodzielnienie się młodych następuje po upływie od 3 do 4 miesięcy. Samice szczurów są ponownie płodne już po upływie kilku dni po porodzie. Szczury osiągają dojrzałość płciową po upływie 10 tygodni. Para 6 szczurów może w ciągu 6 miesięcy rozmnożyć się do 2 000 osobników. Populacja szczurów wykazuje regularne zmiany w zależności od pory roku. Ich populacja najliczniejsza jest w miesiącach późnowiosennych i letnich. W miesiącach zimowych liczebność szczurzych populacji jest znacząco mniejsza.
Struktura społeczna szczurów
Szczury żyją w dużych, liczących kilkanaście, kilkadziesiąt, a nawet kilkaset lub kilka tysięcy osobników grupach. Osobniki szczurów żyjące w mniejszych grupach są ze sobą spokrewnione. Obce osobniki są przez nie przepędzane, gryzione, a nawet zagryzane na śmierć. Tworzone przez szczury grupy mają hierarchiczną strukturę, w której wyodrębnić możemy dominantów i osobniki uległe. Dominanci mają zwykle większe rozmiary i są silniejsi od osobników uległych. Miejsce zajmowane przez poszczególne szczury w hierarchii ustalane jest poprzez gonitwy, gryzienie, boksowanie i postawy grożące. Podczas gryzienia dochodzi do gwałtownego ataku jednego osobnika szczurów na drugiego i gryzienia. Podczas gonitw szczury silniejsze gonią szczury słabsze. W hierarchicznej, tworzonej przez szczury strukturze możemy wyróżnić trzy rodzaje osobników: osobniki alfa, osobniki beta i osobniki omega.
Osobniki alfa są wyjątkowo pewne siebie. W stadzie przysługuje im prawo do uśmiercania innych osobników. Wysoka pozycja w stadzie sprawia, że mają one dużo wolnego czasu, który przeznaczany jest przez nie głównie na czyszczenia futerka. Sprawia to, że dość łatwo jest je odróżnić od innych osobników ponieważ mają one lśniącą sierść. Mają one tez większe rozmiary i są zdrowsze od innych szczurów.
Osobniki beta pod względem wyglądu są bardzo podobne do osobników alfa, ale wykazują wobec nich postawę służalczą.
Najniżej w szczurzej hierarchii stoją osobniki omega. Osobniki omega są chuderlawe. Ich sierść jest matowa i zmierzwiona. Ciągły strach przed osobnikami alfa i beta sprawia, że są one znerwicowane i obniża się ich poziom inteligencji. Rozmnażają się one rzadziej od innych szczurów. Często występuje wśród nich homoseksualizm. Podczas akcji deratyzacyjnych osobniki omega giną jako pierwsze. Jest tak dlatego, że wyznaczane są one jako pierwsze do testowania nowego pokarmu podczas gdy pozostałe osobniki obserwują skutki jego spożycia. Jeżeli osobniki omega po zjedzeniu pokarmu nadal dobrze się czują przepędzane są przez osobniki alfa i beta, które najadają się do syta.
Wewnątrz karmnika deratyzacyjnego znajduje się miejsce jedynie dla jednego szczura. Powoduje to powstanie ostrej konkurencji pomiędzy szczurami. Osobniki omega są przepędzane przez osobniki alfa i beta dopóki osobniki alfa i beta nie wymrą. Konkurencja ta szczególnie ostra jest w przypadku zastosowania jednodawkowych koagulantów o powolnym działaniu. W przypadku pobrania śmiertelnej dawki antykoagulantu jednodawkowego szczury żerują jeszcze przez od 3 do 7 dni lub dłużej. Długość żerowania gryzoni po pobraniu śmiertelnej dawki uzależniona jest od gatunku gryzonia, stanu jego zdrowia, stanu fizjologicznego oraz od innych cech osobniczych.
Godziny aktywności szczurów wędrownych
Największa aktywność szczurów przypada na godziny od popołudniowych do nocnych. Aktywność wykazywana przez szczury wędrowne w godzinach rannych jest znacznie mniejsza.
Co jedzą szczury wędrowne ?
Szczur wędrowny jest gatunkiem wszystkożernym. Szczególnie często żeruje w miejscach w których składowane są odpadki żywnościowe i w magazynach żywnościowych. Szczury podczas żerowania nigdy nie oddalają się od gniazd na odległość większą niż od 50 do 100 metrów.
Rozprzestrzenianie się szczurów norweskich na świecie w przeszłości
Szczury wędrowne pojawiały się na terenie Europy już w holocenie. Z tego okresu pochodzą szczątki szczura wędrownego znalezionego w wykopaliskach przeprowadzonych na terenie Białorusi. Przez długi czas szczur wędrowny występował jednak w Europie rzadko.
Pierwsza większa ekspansja szczura wędrownego na naszym kontynencie nastąpiła pod koniec średniowiecza, a dopiero w XVIII wieku nastąpiła jego główna ekspansja, której skutki odczuwamy do dzisiaj. Szczur wędrowny rozprzestrzeniał się równolegle dwoma drogami: drogą morską i drogą lądową. Gwałtowność XVIII wiecznej inwazji daje nam możliwość dokładnego jej prześledzenia. W 1716 roku szczury pojawiły się w Kopenhadze. Przybyły one do niej na statkach, które przypłynęły z Rosji. Z Danii szczury wędrowne również na statkach przedostały się w 1722 na terytorium lslandii, a w 1744 roku na terytorium Szkocji. Równolegle szczury wędrowne rozprzestrzeniały się na terytorium Rosji. W 1727 roku przeszły one Wołgę i rozpowszechniały się dalej na terenie zachodniej Rosji i dzisiejszych państw nadbałtyckich. W połowie XVIII wieku szczur wędrowny występował powszechnie na terenie Prus Wschodnich i Paryża. W latach 1762-1790 dotarł do Szwecji i Norwegii. W 1780 roku stwierdzono występowanie szczura wędrownego na terenie Grenlandii. Do państw położonych w południowej Europie takich jak Włochy i Hiszpania szczur wędrowny dotarł w połowie lub pod koniec XVIII wieku. Do Szwajcarii szczur wędrowny dotarł w 1809 roku.
Dużą role w rozprzestrzenianiu się szczurów wędrownych na terenie Morza Śródziemnego odegrały statki. Świadczy o tym między innymi czaszka szczura odnaleziona na XVIII galeonie na wybrzeżu Korsyki. XVIII wiek to również początek rozpowszechniania się szczura wędrownego na terenie Ameryki Północnej. Trafił on do niej w 1775 roku wraz z osadnikami.
Rozprzestrzenianie się szczura norweskiego w przeszłości w Polsce
Niestety nie wiemy kiedy szczur wędrowny pojawił się na terenie Polski. Podejrzewa się, że mogło to nastąpić już w okresie średniowiecza w trakcie pierwszej z opisanych fal migracji. Prawdopodobnie druga fala ich migracji, która jak wspomnieliśmy nastąpiła w XVIII wieku nie ominęła także Polski i miała na jej terenie miejsce w tym samym czasie co w państwach nadbałtyckich i Prusach czyli w połowie XVIII wieku. Dopiero z XIX wieku są jednak dostępne źródła, które potwierdzają, że szczur wędrowny powszechnie występował na terenie Polski. Po II wojnie światowej szczur wędrowny stał się na tyle powszechny, że w portach i na terenie większych miast zaczęto go zwalczać urzędowo.
Występowanie szczura norweskiego na terenach chronionych w Polsce
Jeśli chodzi o tereny chronione to występowanie szczura wędrownego stwierdzono na terenie większości polskich parków narodowych, ale w tego typu miejscach występuje on wyłącznie na terenie budynków i w ich okolicach. Częstotliwość występowania szczura wędrownego na terenach chronionych zwiększa się wraz z rozwojem infrastruktury na tych terenach.
Zwalczanie szczurów
Ze względu na roznoszenie przez szczury chorób i powodowanie przez nie znacznych szkód w tym zwłaszcza szkód w powodowanych w żywności zwierzęta te zwalczane są ustawowo. W budynkach użyteczności publicznej i innych zakładów monitoring aktywności tych szkodników jest stały.
Szczur śniady
Drugim najpowszechniej występującym gatunkiem szczura jest szczur śniady znany też jako szczur czarny.
Morfologia szczura śniadego
Szczur śniady jest mniejszy od szczura norweskiego. W przypadku środkowo europejskiej populacji tego gryzonia długość ciała wynosi od 160 do 250 milimetrów. Długość ogona szczura śniadego wynosi od 180 do 250 milimetrów. Masa ciała szczura śniadego wynosi od 175 do 200 gram, choć zdarzają się osobniki szczura śniadego masie ciała wynoszącej nawet 300 gram. Pysk szczura śniadego jest bardziej zaostrzony, a oko i ucho większe niż jest to w przypadku szczura norweskiego. Ogon jest jednobarwny i mniej masywny niż w przypadku szczura norweskiego. Istnieją trzy odmiany barwne szczura śniadego: brunatna, łupkowoczarna i żółtawa. Brzuch szczura śniadego jest zwykle jaśniejszy od reszty jego ciała. Może on przyjmować barwę od łupkowoszarej do białej. Zdarzają się osobniki szczura śniadego o ubarwieniu pośrednim pomiędzy ubarwieniami opisanymi przed chwilą. Ze względu na duże podobieństwo do szczura norweskiego szczur śniady często jest z nim mylony. Dotyczy to zwłaszcza szczurów śniadych o brunatnym ubarwieniu.
Rozmnażanie się i rozwój szczurów śniadych
Szczury śniade hodowane w niewoli żyją do 4 lat. W ciągu roku samica szczura śniadego może przechodzić ruje wielokrotnie. Przeciętnie ma ona od 6 do 8 miotów w ciągu roku. Ciąża trwa najczęściej od 21 do 23 dni. W każdym miocie rodzi się od 4 do 12 młodych, ale zwykle jest to od 7 do 8 młodych. Młode usamodzielniają się i opuszczają gniazdo po upływie od 3 do 4 tygodni od porodu.
Żerowanie szczura śniadego
Aktywność szczura śniadego przypada przede wszystkim na godziny nocne. Szczur śniady odżywia się przede wszystkim pokarmem roślinnym, ale w jego diecie znajdują się również bezkręgowce. Szczury bardzo łatwo przystosowują się do nowych rodzajów pokarmu. W diecie szczurów, które zawleczone zostały na wyspy, na których żyją ptaki nieloty znalazły się ich pisklęta i jaja.
Występowanie szczura śniadego
Szczur śniady występuje w niemal wszystkich ciepłych rejonach świata. Wyraźnie unika on rejonów zimniejszych. Pływa niechętnie, ale z łatwością pokonuje morza i oceany na pokładach statków. Szczur śniady preferuje wyższe kondygnacje budynków w tym zwłaszcza strychy. Na terenach śródziemnomorskich buduje na drzewach gniazda przypominające gniazda wiewiórek. W Polsce szczur śniady występuje głównie na terenie obszarów wiejskich, gdzie spotykany jest w stodołach oraz pod sągami desek i drewna.
Rozprzestrzenianie się szczura śniadego na świecie
W przeszłości szczury regularnie pojawiały się na nowych obszarach, a następnie je opuszczały. W związku z tym szczegółowe określenie daty pojawienia się szczurów na danym terenie i kierunków na które się rozprzestrzeniały jest bardzo trudne. Na obszarze Korsyki i obecnych Włoch znaleziono kopalne szczątki szczurów datowane na 3500 lat p. n. e. W pierwszym wieku p.n.e. szczury śniade pojawiły się na Balearach. Przypuszcza się, że w tym czasie występowały one już na terenie całego Cesarstwa Rzymskiego. W 429 roku p.n.e. na terenie Grecji miała miejsce zaraza. Przypuszcza się, że przenoszona ona była przez gryzonie w tym zwłaszcza przez szczury śniade.
Duża inwazja szczurów w Europie miała miejsce w okresie wypraw krzyżowych. Związane z nimi ruchy ludności spowodowały znaczące rozprzestrzenienie się szczurów. W trakcie wypraw tych szczury przenoszone były przede wszystkim na statkach używanych do transportu wojsk i niezbędnego im zaopatrzenia. Szczury były nosicielami pcheł. Pchły przenosiły dżumę. Pierwsza epidemia dżumy w rejonie morza śródziemnego miała miejsce już w 541 roku n. e., ale to epidemie, które nastąpiły po wyprawach krzyżowych były najtragiczniejsze w skutkach. Najbardziej śmiercionośne żniwo zebrała epidemia, która rozpoczęła się w 1346 roku. Znaczący wzrost populacji szczura śniadego na świecie w tym również na terenie polski nastąpił w latach 50 i 60 XX wieku. Stałe populacje szczura śniadego utrzymują się przede wszystkim na wybrzeżach. Na pozostałych terenach jego występowanie ma charakter dysjunktywny.
Rozprzestrzenianie się szczurów na terenie Polski
Najstarsze ślady występowania szczura śniadego na terenie dzisiejszej polski pochodzą ze zlokalizowanych w okolicach Szczecina, Trzebnicy i Niemczy stanowisk archeologicznych, które datowane są na IV-VIII wiek. Obecnie na terenie Polski szczur śniady występuje w zachodniej części województwa Lubuskiego, choć nie można wykluczyć występowania jego pojedynczych populacji w innych rejonach Polski. Za równo w Europie jak i w Polsce szczur śniady jest w przeciwieństwie do szczura wędrownego gatunkiem zanikającym. Zmniejszanie się liczebności szczurów śniadych wynika przede wszystkim ze zmian w technologiach budowlanych i zwiększania się skuteczności metod deratyzacji. Populacja szczurów śniadych na terenie Polski jest odizolowana od innych populacji i utrzymuje się na mniej więcej stałym poziomie. W celu powstrzymywania dostawania się szczurów śniadych na statki poprzez przechodzenie po cumach można na nich montować antyraty.
Pozostałe gatunki szczurów
W kolejności alfabetycznej w języku łacińskim są to: szczur ogorzały (Rattus adustus), szczur indochiński (Rattus andamanensis), szczur sundajski (Rattus annandalei), szczur iriański (Rattus arfakiensis) szczur ryżowiskowy (Rattus argentiventer), szczur zuchwały (Rattus arrogans), szczur wierchowy (Rattus baluensis), szczurindonezyjski (Rattus blangorum), szczur stokowy (Rattus bontanus), sczur nikobarski (Rattus burrus), szczur aluwialny (Rattus colletti), szczur archipelagowy (Rattus elaphinus), szczur engański (Rattus enganus), szczur dżunglowy (Rattus everetti), szczur polinezyjski (Rattus exulans), szczur szczęśliwy (Rattus feliceus), szczur zaroślowy (Rattus fuscipes), szczurgiluweński (Rattus giluwensis), szczur floreski (Rattus hainaldi), szczur sulaweski (Rattus hoffmanni), szczur wysokogórki (Rattus hoogerwerfi), szczur zatokowy (Rattus jobiensis), szczur eremicki (Rattus koopmani), szczur samotny (Rattus korinchi), szczur koralowy (Rattus leucopus), szczur tajwański (Rattus losea), szczur żałowbny (Rattus lugens), szczur błotny (Rattus lutreolus), szczur płaczliwy (Rattus macleari), szczur oposowaty (Rattus marmosurus), szczur mindorski (Rattus mindorensis), szczur miękkowłosy (Rattus mallicomulus), szczur górski (Rattus montanus), szczur kąsający (Rattus mordax), szczur molucki (Rattus morotaiensis), szczur ospały (Rattus nativitatis), szczur mszysty (Rattus niobe), szczur białostopy (Rattus nitidus), szczur wędrowny (Rattus norvegicus), szczur nowogwinejski (Rattus nocaeguineae), szczur młakowy (Rattus omichlodes), szczur wietnamski (Rattus osgoodi), szczur palmowy (Rattus palmarum), szczur wyspowy (Rattus pelurus), szczur wyżynny (Rattus pococki), szczur kłujący (Rattus praetor), szczur himalajski (Rattus pyctoris), szczur królowej (Rattus ranjiniae), szczur śniady (Rattus rattus), szczur lodowcowy (Rattus richardsoni), szczur sulaweski (Rattus salocco), szczur nowoirlandzki, (Rattus sanila), szczur dekański (Rattus satarae), szczur simlurski (Rattus simalurensis), szczur ciemny (Rattus sordidus), szczur papuaski (Rettus steinei), szczur andamański (Rattus stoicus), szczur orientalny (Rattus tenezumi), szczur skryty (Rattus tawitawiensis), szczur timorski (Rattus timorensis), szczur malajski (Rattus tiomanicus), szczur blady (Rattus tunnevi), szczur pustelniczy (Rattus vandeuseni), szczur skromny (Rattus verecundus), szczur długowłosy (Rattus villosossimus) i szczur żółtoogonowy (Rattus xanthurus).