Czym jest wołek zbożowy?
Wołek zbożowy (Sitophilus granarius) to niewielki owad z rodziny ryjkowcowatych (Curculionidae), który od wieków stanowi poważny problem w przechowywaniu zbóż i produktów zbożowych. Jest jednym z najgroźniejszych szkodników magazynowych występujących na całym świecie. Charakterystyczną cechą wszystkich ryjkowcowatych, do których należy wołek zbożowy, jest długi, rurkowaty ryjek – przekształcony aparat gębowy, który umożliwia owadowi wygryzanie otworów w ziarnach i innych twardych materiałach roślinnych. Na świecie znanych jest około 40 tysięcy gatunków ryjkowcowatych, z czego około 770 można spotkać w Polsce. Choć wołek zbożowy jest niewielkich rozmiarów, potrafi wyrządzić ogromne straty gospodarcze, niszcząc ziarno przeznaczone na paszę, mąkę czy zasiew.
Jak wygląda wołek zbożowy?
Dorosły wołek zbożowy osiąga długość od 2 do 5 milimetrów. Jego ciało jest smukłe i twarde, barwy ciemnobrązowej do czarnej, często z lekkim połyskiem. Młode chrząszcze mają jaśniejsze, słomkowe ubarwienie, które z czasem ciemnieje. Głowa owada zakończona jest charakterystycznym ryjkiem o owalnym przekroju, na końcu którego znajdują się gryzące narządy gębowe. Czułki wołka są kolankowato zgięte, co nadaje mu typowy dla ryjkowcowatych wygląd. Samce i samice różnią się nieznacznie – samice mają dłuższy i cieńszy ryjek, natomiast samce krótszy i grubszy. Pomimo tych różnic, rozróżnienie płci bez dokładnej obserwacji jest trudne.
Żerowanie wołka zbożowego
Wołek zbożowy żywi się przede wszystkim ziarnem zbóż – pszenicy, jęczmienia, owsa, kukurydzy, żyta czy ryżu. Często atakuje również produkty zbożowe, takie jak kasze, mąki, makarony, a nawet pieczywo i suchary. Spotykany bywa również w suszonych owocach czy nasionach roślin strączkowych. Dorosły osobnik zjada do 1 miligrama pokarmu dziennie, jednak prawdziwe zniszczenia powodują larwy rozwijające się wewnątrz ziarna. Jedna larwa w ciągu swojego rozwoju potrafi zniszczyć znacznie więcej pokarmu, niż wynosi jej masa. Ziarno uszkodzone przez wołki traci wartość handlową, a często także zdolność kiełkowania, przez co nie nadaje się już do siewu.
Rozwój wołka zbożowego
Cykl życiowy wołka zbożowego składa się z czterech stadiów: jaja, larwy, poczwarki i owada dorosłego. W sprzyjających warunkach, czyli w temperaturze około 26°C i wysokiej wilgotności powietrza, pełen rozwój jednego pokolenia trwa około 35 dni. Samice zaczynają składać jaja wkrótce po przepoczwarczeniu – zwykle po kilku dniach od wyjścia ze stadium poczwarki. Jedna samica może złożyć około 150 jaj, umieszczając je pojedynczo w otworach wygryzionych w ziarnach. Po złożeniu jaja otwór zostaje zasklepiony, co zapewnia larwie ochronę przed czynnikami zewnętrznymi.
Z jaj po około czterech dniach wylęgają się beznogie, białe larwy, które rozwijają się wewnątrz ziaren, żerując na ich wnętrzu. W każdym ziarnie rozwija się tylko jedna larwa. W miarę wzrostu larwa linieje czterokrotnie, osiągając długość do 2,5 milimetra, po czym przepoczwarza się w tym samym ziarnie. Stadium poczwarki trwa około dziewięciu dni, a młody chrząszcz pozostaje jeszcze kilka dni wewnątrz ziarna, zanim je opuści. Dorosłe wołki żyją około pięciu miesięcy, a w ciągu roku może rozwinąć się od dwóch do trzech pokoleń, co przy sprzyjających warunkach prowadzi do szybkiego namnożenia populacji.
Czego nie lubi wołek zbożowy
Wołki zbożowe są owadami ciepłolubnymi, które źle znoszą niskie temperatury. Przy temperaturze poniżej 10°C samice przestają składać jaja, a w okolicach 5°C owady stają się niemal nieruchome. Długotrwała ekspozycja na temperatury bliskie 0°C prowadzi do ich śmierci. W temperaturze 0°C giną po około 67 dniach, przy -9°C po dwóch tygodniach, a w temperaturze -15°C już po niespełna jednej dobie. Z tego powodu jednym ze skutecznych sposobów ograniczania populacji wołków w magazynach jest wykorzystanie niskich temperatur – np. poprzez okresowe wychładzanie zboża zimnym powietrzem.
Zwyczaje wołka zbożowego
Wołki zbożowe prowadzą skryty tryb życia i unikają światła. Najchętniej przebywają w głębszych warstwach pryzm lub silosów z ziarnem, gdzie panuje ciemność i stabilne warunki mikroklimatyczne. Owad rzadko przemieszcza się na większe odległości – jego aktywność ogranicza się głównie do żerowania i rozmnażania. Wędruje jedynie wtedy, gdy brakuje mu pokarmu lub gdy zostanie niepokojony. Co ciekawe, wołek zbożowy nie potrafi latać, ponieważ jego pokrywy skrzydłowe są zrośnięte – dlatego rozprzestrzenia się głównie za pośrednictwem człowieka, wraz z transportowanym zbożem lub produktami zbożowymi.
Podsumowując, wołek zbożowy to niewielki, lecz bardzo uciążliwy szkodnik, który potrafi w krótkim czasie zniszczyć duże ilości magazynowanego ziarna. Jego obecność stanowi poważne zagrożenie dla rolników, producentów pasz i przemysłu spożywczego. Z tego względu niezwykle ważne jest stosowanie odpowiednich metod profilaktyki i kontroli – utrzymywanie czystości w magazynach, regularne wietrzenie i chłodzenie zbóż oraz monitorowanie obecności szkodników. Dzięki temu można skutecznie ograniczyć straty i zapobiec rozwojowi populacji tego niepozornego, ale groźnego owada.
